Улс орон, түүнийг иргэдийн ажил амьдралын хэвийн нөхцлийг хангах, тулгарч буй асуудлыг шийдвэрлэх, улмаар цааш урагшлуулахад мөнгө хэрэгтэй. Их мөнгө. Чухам үүний тулд Монгол Улсын төсөв, гадаад дотоодын зээл, тусламж, төсөл хөтөлбөр гэж байдаг. Гагцхүү аливаа аливаа нөөц баялгын нэгэн адил хэмжээ нь хязгаартай учраас зөв төлөвлөж зөв зарцуулах ёстой. Ерөнхийлөгч, УИХ-ын гишүүдээс эхлээд төрийн буюу төсвийн ба төрийн өмчит байгууллагын төсөв, санхүүгийн мэргэжилтэн, дарга, яамны сайд, агентлагийн дарга, удирдах албан тушаалтнууд, орон нутгийн иргэдийн хурлын төлөөлөгчид, Засаг дарга нарын үндсэн үүрэг энэ билээ.
Чадаж байна уу? Харамсалтай нь үгүй! Улс төрийн болон бусад ашиг сонирхлын үүднээс төсвийн хөрөнгийг дур зоргоороо батлуулж зарцуулж байна. Аливаа асуудлыг зөв бодлого, сайн зохион байгуулалт, хамгийн бага зардлаар оновчтой шийдвэрлэхийн оронд төсөв мөнгө олдохын хэрээр хайр найргүй үрж байна. Нийслэлд гэхэд намхан, жижиг, хуучин барилгуудыг юм л бол “буулгаад барина” гэдэг хандлага хотын түүхэн дүр төрхийг алдагдуулж байна.
Буруу, оновчгүй шийдвэр, гүйцэтгэлийн өртөг үрждэг. Аливаа төсвийг муу, буруу зарцуулсан бол өртөг нь зөвхөн түүгээр хязгаарлагдахгүй. Учир нь энэ мөнгөөр өөр юмыг хийх, бүтээх, шийдвэрлэх боломжийг давхар алдаж байгаа хэрэг юм. Хугацаанд нь дуусгаж ашиглалтанд оруулаагүй бол тэр их мөнгө түгжигдэж “үхмэл хөрөнгө” болж байгаа юм.
“Бүтээн байгуулалт” хийх сайхан. Гэхдээ шинээр босгосон барилга байгууламж араас нь ашиглалт, засвар үйлчилгээний зардлыг шаардаж эхлэнэ. Тэр нь байна уу?
Төсвийн зарцуулалт, худалдан авалт, хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын томоохон ажлыг төсөв мөнгө ярихаасаа өмнө, төсөв мөнгө зарцуулахад хүргэх, хүргэж мэдэх шийдвэр гаргахаас өмнө хэрэгцээ, шаардлага, нийгэм-эдийн засаг, байгаль орчны нөлөөлөл, үр дагаврын талаас нь маш сайн үндэслэж тооцоолох шаардлагатайг бүгд хүлээн зөвшөөрдөг хэдий ч бахь байдгаараа байна. Иргэд, олон нийт, татвар төлөгчдийг саналыг сонсож хэлэлцүүлэх ажил хийгдэж байгаа ч үр дүн хангалтгүй байна. Тухайн асуудал, шийдэх аргыг сайн мэддэг, эсвэл чухал мэдээлэлтэй хүн заавал шийдвэр гаргагчдын дунд байх албагүй. “Зөв юмыг буруу ч хийсэн юм болдог. Буруу юмыг хичнээн зөв хийгээд ч нэмэргүй” билээ.
“Иргэд төсвөө хянана” иргэний нийгмийн сүлжээнээс өнгөрсөн жилүүдийн болон одоо үргэлжилж байгаа, удахгүй эхлэх гэж байгаа үр ашиг муутайгээс эхлээд алдаатай, хууль дүрэм зөрчсөн, хөрөнгө мөнгийг үрэн таран хийсэн төсвийн төлөвлөлт, зарцуулалтын талаархи мэдээллийн сан буюу иргэний нийгмийн ой санамжийг бүрдүүлж байна.
Жирийн иргэн тав, арван сая төгрөг, түүнээс бага мөнгөнөөс болж шийтгүүлж байхад буруу зөрүү шийдвэр гаргасан, хууль номын дагуу хэрэгжүүлээгүй, хяналт тавиагүйгээс болж хэдэн зуун сая, тэрбумын хохирол учруулсан албан тушаалтан бараг бүх тохиолдолд зүв зүгээр өнгөрч байгаа учраас бид баримт жишээг тухайн төсөв, зээл, тусламж, төсөл хөтөлбөрийн захиран зарцуулагчийн нэр, хаягтайгаар мэдээлж байх юм.
2016 – 2019 он. Замын цагдаагийн газрын урдах төмөр гүүрэн гарц (42 сая долларын зээл)
Улаанбаатар хотод Замын цагдаагийн газрын баруун урд уулзвар ба төмөр замын дээгүүрх нэг км хүрэхгүй зайг түгжрэлгүй нэвтрэх асуудлыг шийдвэрлэх хэд хэдэн хувилбараас нийслэлийн удирдлага БНХАУ-ын 42 сая долларын хөрөнгөөр төмөр гүүрийн байгууламж барих хувилбарыг сонгон авчээ.
2013 – 2018 он. Ховд аймгийн худалдааны битүү захын барилга (3,7 тэрбум төгрөг)
Улсын төсвийн 3.6 тэрбум, худалдаа эрхлэгчдийн 1 тэрбум гаруй төгрөгийн зарцуулсан энэхүү барилга байгууламжийг бүр 2014 онд барьж дуусган ёслолын тууз хайчилсан боловч одоог хүртэл ашиглаж эхлээгүй байна.
2015 он. Тамхи татах цэгийн шилэн хоргонууд (300 сая төгрөг)
Тамхины хяналтын тухай хууль батлагдсантай холбогдуулан нэг бүр нь 15 сая төгрөгийн өртөгтэй 20 ширхэг шилэн хоргыг хийлгэж нийслэл Улаанбаатар хотын төвийн зарим цэгүүдэд байршуулсан нь огт ашиглагдаагүй өдий хүрчээ.
2014-2019. Сүхбаатар дүүргийн ЗДТГ-ын захиалгатай барилга (Концессоор)
Энэ газрыг дуудлага худалдаагаар зарсан бол нийслэлийн төсөвт ихээхэн орлого оруулах байсан.
2013 – 2019 он. Баян-Өлгий аймгийн худалдааны битүү захын барилга (3,5 тэрбум төгрөг)
Зориулалт, төсвийн эх үүсвэр нь Ховд аймгийн худалдааны захтай ижилхэн. 2018 оны 10-р сарын байдлаар ажиллаагүй байна.
2009-2016 он. “Цэвэр агаар” төсөл буюу Улаанбаатарын утааны эсрэг арга хэмжээ
2014 он. 120 мянгатын гүүрэн ганц
2011 он. Сансарын нүхэн гарц
2009 он. “Нохойтой хөшөө”
2015 он. Сэлбийн гүүрний усан хөшиг
2011 он. “Сэлбэ голын усан толио” төсөл
2010 он. 1000 гаруй хүн амтай, 300-аад сурагчтай суманд 500 суудалтай спорт танхим
2013 он. Хүүхдийн 100-ын дэргэдэх эхлээд Цагдаагийн мэдээллийн, дараа нь Жуулчны мэдээллийн төв
2000 оноос хойш. Урт цагааны урдуурх “Жуулчны гудамж”
2010-аад он. Төрийн мэдээллийн цахим дэлгэцүүд
2010 он. Налайх дахь оюутны хотхон
2010 оноос. Нисэхийн дэнж дээрх шинэ төрөх эмнэлгийн барилга
2018 он. Нийтийн тээврийн цахилгаан автобус
2009 оноос “Шинэ сум” хөтөлбөр.
Бичээрэй